W porównaniu z innymi mediami opowiadania historii kino jest bardzo młode, bo niedawno minęło stulecie. Wielu miłośników kina będzie podekscytowanych obchodami setnej rocznicy niektórych klasyków w epoce niemej, a prawdopodobnie największym filmem wydanym 100 lat temu w tym roku jest Gabinet dr Caligari.
Trwający nieco ponad godzinę film jest uważany za pioniera niemieckiego ekspresjonizmu i gatunku horroru. Niemiecki ekspresjonizm był popularnym stylem artystycznym, który powstał w latach dwudziestych. Niemieckie filmy ekspresjonistyczne charakteryzowały się stylem wizualnym, który odrzucał zachodnie konwencje, zniekształcając scenerię, postacie i kąty kamery w celu uzyskania większego wpływu emocjonalnego. Kultowe filmy niemieckiego ekspresjonizmu obejmują opowieść o wampirach F.W. Murnaua, Nosferatu , i Fritza Langa Metropolia i M .
Jest mocna argumentacja za Gabinet dr Caligari będąc pierwszym horrorem tego rodzaju. W przeglądzie z 2009 roku napisał legendarny krytyk filmowy Roger Ebert , „Istniały wcześniejsze historie o duchach i niesamowity serial” Upiory powstały w latach 1913-1914, ale ich postacie zamieszkiwały rozpoznawalny świat”. On kontynuował,' Caligari tworzy pejzaż umysłowy, subiektywną fantazję psychologiczną. Na tym świecie niewypowiedziany horror staje się możliwy. Tak jak Stanley Kubrick przeniósł publiczność do innego świata horroru w latach 80. Lśnienie , reżyser Robert Wiene zrobił to samo w swoim filmie aż do 1920 roku.
Bezpośrednią linię można prześledzić z Gabinet dr Caligari do późniejszych filmów. Na przykład Cesare, somnambulistka filmu, wygląda jak miękki prototyp potwora Frankensteina, a tytułowy Caligari był prekursorem szalonych naukowców, którzy pomogli stworzyć jedne z najsłynniejszych potworów filmowych. Zgrabny czarny strój Cesare, ciemny makijaż oczu i dziwne ruchy sprawiają, że jest niezapomnianą postacią, a wizerunek niego niosącego damę w niebezpieczeństwie, Jane Olsen, był naśladowany w innych horrorach przez dziesięciolecia.
Co więcej, nawet po 100 latach fabuła filmu jest wciąż wielowarstwowa i wyrafinowana. Gabinet dr Caligari zaczyna się od bohatera filmu, Francisa, opowiadającego starszemu mężczyźnie historię strasznego doświadczenia, przez które przeszli on i jego narzeczona Jane. Choć wydaje się, że historia horroru opowiedziana w retrospekcji z punktu widzenia protagonisty złamie napięcie fabuły, to podejście do opowiadania historii służy większemu celowi pod koniec filmu.
Odbywający się w Holstenwall w Niemczech, gdzie miasto jest namalowane w dziwnie fascynującym stylu, Francis i jego najlepszy przyjaciel Alan biorą udział w targach, na których tytularny lekarz organizuje wystawę. W jego gabinecie jest somnambulista, który rzekomo śpi w trumnie od ponad dwóch dekad i potrafi przewidzieć przyszłość. Po tym, jak Caligari go budzi, Alan pyta somnambulistę: „Kiedy umrę?”. A postać dramatycznie odpowiada: „O pierwszym świcie!”. I, oczywiście, Alan zostaje zabity w scenie, która pokazuje cienie przecinających go rąk, coś, co stało się znakiem ekspresjonizmu.
Francis podejrzewa, że Caligari i Cesare mogą być odpowiedzialni za zbrodnię, ale potem jego narzeczona Jane zostaje porwana, gdy ich obserwuje. Francis, jak można było przewidzieć, oszalał z powodu szalonych okoliczności. Zwroty akcji w fabule filmu przypominają thriller M. Night Shymalan. Kiedy Francis podąża za Caligari do zakładu dla obłąkanych, gdzie podobno mieszka, okazuje się, że jest dyrektorem placówki.
Francisowi wciąż udaje się znaleźć dowody na to, że szalony lekarz rzucił somnambulistę pod jego urokiem, aby wykonał swoje polecenie. Ale właśnie wtedy, gdy publiczność myśli, że Francis zwyciężył i jest gotowy odjechać w stronę zachodzącego słońca, okazuje się, że przez cały czas był niewiarygodnym narratorem. Skręt pod koniec Caligari jest tak samo denerwująca jak Martina Scorsese Wyspa tajemnic i wciąż jest intrygujące sto lat później.
Czego nie można pominąć, omawiając historię? Caligari jest stanem Niemiec w momencie jego powstania. Kraj został pokonany w I wojnie światowej, w wyniku czego doznał strasznego kryzysu gospodarczego. Jak napisał Alex Barrett w artykule w BFI upamiętniające stulecie filmu Niemcy znalazły się w „powojennej chorobie – chorobie, którą doskonale uchwycił Caligari ciemne i posępne tony. Napisał też: „późniejsi krytycy wskażą Cesare jako zastępcę odważnych młodych żołnierzy, którzy zostali wysłani do walki, zabijania i umierania na rozkaz bezdusznego rządu”.
Co więcej, powstanie Adolfa Hitlera i partii nazistowskiej w Niemczech nie były zbyt odległe w momencie premiery filmu. Ebert odniósł się do słynnej książki o filmie zatytułowanej Od Caligari do Hitlera historyka sztuki Siegfrieda Kracauera, który uważał, że niemieckie filmy ekspresjonistyczne zbiegły się z powstaniem nazizmu. Porównał Caligari do Hitlera, a obywatele niemieccy byli lunatykami pod jego urokiem.
Ebert odpowiedział na analizę Kracauera, pisząc „Nie wierzę, że filmy spowodowały nazizm w Niemczech, a to, czy go przewidzieli, zależy w dużej mierze od perspektywy czasu. Pewne jest to, że ekspresjonistyczne horrory stworzyły najtrwalszy i najbardziej kuloodporny gatunek… Wszystko, co obiecuje horror, to horror – niewypowiedziana, przerażająca, bezlitosna, chwiejąca się potworna postać zniszczenia”.
Sto lat później prawie każdy horror, jaki kiedykolwiek powstał, ma dług wdzięczności wobec Gabinet dr Caligari. To było po prostu dziwne, interesujące, tajemnicze i przerażające, by wciągnąć publiczność w świat szaleństwa, które przenikało każde pokolenie. Miejmy nadzieję, że następne stulecie stworzy tyle samo nawiedzających klasyków, co ten.
